OMEGA-3

 

Wszystko zaczęło się w latach 70-tych kiedy badania grenlandzkich Eskimosów, żywiących się głównie mięsem ryb i fok wykazał,

że pomimo niezwykle wysokiego poziomu cholesterolu prawie w ogóle nie występowały u nich choroby układu krążenia, jak również do rzadkości należały choroby nowotworowe i alergiczne, jak również cukrzyca oraz łuszczyca. Okazało się, że taki stan rzeczy odpowiedzialne

były obecne w dużych ilościach w ich diecie wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega - 3. Podobnie jak witaminy,

organizm nasz nie jest w stanie sam ich wytwarzać, tak więc dostarczane być one powinny z pożywieniem lub też w postaci suplementów.

Najwięcej kwasów omega – 3 znajduje się w tłuszczach ryb, takich jak łosoś, śledź i makrela, ale występują one również w zielonych warzywach liściastych oraz spożywanych na zimno olejach roślinnych z siemienia lnianego, rzepaku i soi.

Aby dostarczyć organizmowi dostateczną ilość kwasów omega – 3 powinniśmy zjadać tygodniowo co najmniej 300 g ryb morskich.

Do najważniejszych kwasów omega – 3 należą kwas alfa – linolenowy, kwas eikozapentaenowy oraz kwas dokozyheksaenowy. Kwasy EPA

oraz DHA występują w dużym stężeniu głównie w komórkach mózgu, synapsach nerwowych, receptorach wzrokowych (siatkówce ),

gruczołach nadnerczy i gruczołach płciowych – najbardziej biologiczne aktywnych tkankach organizmu. Siatkówka oka oraz błony komórkowe rozwijającego się płody mózgu zawierają bardzo wysokie ilości DHA. U dorosłego człowieka ponad 50 % mózgu składa się z tłuszczów,

w tym ogromnych ilości kwasów omega – 3.

Drugą grupą niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych są kwasy omega – 6, które występują w oleju słonecznika, kukurydzy, bawełny, soi, ogórecznika i wiesiołka jak również w czarnej porzeczce. Do najważniejszych kwasów z grupy omega – 6 należą kwas linolowy i kwas arachidonowy.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe konieczne są dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Stanowią one jeden z niezbędnych składników budulcowych błon komórkowych, wpływając na ich budowę i determinując takie ich własności jak płynność i barierowość

jak również odgrywają one ogromną rolę w aktywności immunologicznej i hormonalnej oraz transporcie wody i elektrolitów.

Biorą one udział w metabolizmie i transporcie cholesterolu, w tworzeniu i funkcjonowaniu neurotransmiterów, są prekursorami w biosyntezie prostaglandyn i prostacyklin, regulują agregację płytek krwi, działają antyarytmicznie oraz powodują rozszerzanie naczyń krwionośnych

jak również regulują wydalanie jonów sodu z organizmu. Niedobór niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych powoduje zahamowanie wzrostu i spadek masy ciała, zwiększa wrażliwość na zmiany alergiczne oraz obniża sprawność układu odpornościowego,

powoduje spadek mięśnia sercowego oraz zmiany skórne i wypadanie włosów. Na niedobór niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych narażone są głównie osoby w okresie intensywnego wzrostu, osoby żyjące w stresie, podczas infekcji i po urazach oraz w trakcie rekonwalescencji, jak również w przypadku zaburzeń trawienia oraz wchłaniania. Szczególnie wrażliwy na niedobór niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych jest płód oraz noworodek. Odpowiednio wysoki poziom oraz właściwa proporcja pomiędzy kwasami omega – 6 i omega – 3 w diecie matki i dziecka przeciwdziała przedwczesnym porodom, niskiej masie urodzeniowej noworodków, pozytywnie wpływa na rozwój centralnego układu nerwowego, zdolności uczenia się dziecka, zmniejsza ryzyko występowania reakcji alergicznych oraz zmian atopowych skóry u dzieci oraz może zapobiegać depresji, nadpobudliwości i agresywności zachowań. Niestety nasza dieta zwiera najczęściej stanowczo zbyt mało niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega – 6, zaburzając w ten sposób prawidłową ich równowagę w organizmie. 

Jedną z głównych korzyści zdrowotnych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 jest ich pozytywny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia. Regulują one metabolizm układu sercowo-naczyniowego, wykazują działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzakrzepowe, hamują nadmierną kurczliwość naczyń krwionośnych, regulują ciśnienie tętnicze krwi. Śmiertelność z powodu chorób krążenia u Eskimosów wynosi jedynie około 7%, w Japonii 12% natomiast w Europie i USA ze względu na znacznie niższe spożycie kwasów omega-3

aż 45%. Badania naukowe potwierdziły, że suplementacja kwasami omega-3 dramatycznie obniża częstotliwość wystąpienia powtórnych ataków serca. Spożywanie łososia raz w tygodniu obniża ryzyko ataku serca o 70%. Zapobieganie tworzenia się blaszki miażdżycowej oraz skrzepów pozwala również na obniżenie ryzyka wystąpienia udaru mózgu o 50% w przypadku spożywania ryb dwa razy w tygodniu. Nadmierna konsumpcja ryb, prowadząca do spożywania ponad 3 g kwasów omega-3 dziennie podwyższa jednak ryzyko wylewu krwi do mózgu. Kwasy omega-3 obniżają ponadto poziom trój glicerydów i „złego cholesterolu” – LDL oraz podnoszą poziom „dobrego cholesterolu” – HDL we krwi, co ma szczególnie korzystne znaczenie dla zdrowia u osób cierpiących na cukrzycę. Stwierdzono ponadto, że zmniejszają one odporność insulinową. W połączeniu

z ćwiczeniami fizycznymi stosowanie kwasów omeg-3 pozwala na lepszą regulację poziomu cholesterolu oraz cukru we krwi i pomaga otyłym

w kuracjach odchudzających. Kwasy omega-3 zapobiegają również arytmii, obniżają ciśnienie tętnicze krwi oraz regulują przebieg procesów zapalnych w ściankach naczyń krwionośnych. Kwasy omega-3 inhibitują syntezę i uwalnianie prozapalnych cytokin (takich jak TNF-α

oraz interleukin IL-1 i IL-2, które uwalniane są we wczesnych stadiach ataku serca), co w znacznej mierze obniża stopień uszkodzenia mięśnia sercowego oraz zmniejsza ryzyko zgonu.

Kwasy omega-3 wykazują własności korzystne w odniesieniu do chorób autoimmunologicznych, co wynika z ich zdolności do hamowania proliferacji autoprzeciwciał oraz limfocytów T, apoptozy limfocytów autoodczynowych oraz redukcji wytwarzania cytokin prozapalnych.

Ponadto kwasy omega-3 wykazują własności przeciwzapalne ze względu na ich udział w wytwarzaniu przeciwzapalnych prostaglandyn

typu PG1 i PG3 oraz obniżaniu produkcji prozapalnych prostaglandyn PG3 jak również prozapalnych leukotrienów. Choroby serca,

głęboka depresja, starzenie się organizmu oraz choroby nowotworowe charakteryzują się podwyższonym poziomem interleukiny IL-1,

należącej do grupy prozapalnych cytokin. Podobnie zapalenie stawów, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy oraz toczeń rumieniowaty są schorzeniami autoimmunologicznymi charakteryzującymi się wysokim poziomem interleukiny IL-1 oraz prozapalnego leukotrienu LTB4, wytwarzanych przez kwasy omega-6. Dzięki swoim zdolnością immunomodulacyjnym oraz przeciwzapalnym kwasy omega-3 wykazują znaczne korzyści w przypadku wielu schorzeń autoimmunologicznych oraz stanach zapalnych.

W odniesieniu do reumatoidalnego zapalenia stawów oraz zapalenia kości i stawów, kwasy omega-3 działają prewencyjnie, jak również w przypadku wystąpienia choroby łagodzą jej objawy, zmniejszają ból i sztywność stawów, zwiększają siłę uścisku ręki, zapobiegają zmianom zwyrodnieniowym stawów oraz pozwalają na zmniejszenie dawek niesterydowych leków przeciwzapalnych. Kwasy omega-3 obniżają również aktywność enzymów biorących udział w degradacji kolagenu, zapobiegając w ten sposób niszczeniu tkanki chrzęstnej, a w konsekwencji uszkodzeniu stawów.

Okazuje się również, że kwasy omega-3 wywierają korzystny wpływ na formowanie się kości i zwiększając ich gęstość pomagają w prewencji

oraz terapii osteoporozy.

Stwierdzono, że kwasy omega-3 znacznie zmniejszają częstotliwość nawrotów choroby Crohna. Obniżają one również zapotrzebowanie na środki kortykosterydowe, poprawiają histologię żołądkowo-jelitową oraz redukują aktywność choroby w przypadku wrzodziejącego zapalenia okrężnicy.

Kwasy omega-3 okazują się być pomocne w przypadku stanów zapalnych skóry związanych z łuszczycą. Hamują one nadmierną keratynizację, zmniejszają rumień i uczucie swędzenia oraz zapobiegają negatywnym skutkom stosowanych w tej chorobie leków. Ciężkość przebiegu oraz stany zapalne związane z egzemą skórną ulegają złagodzeniu pod wpływem kwasów omega-3. Podobnie pozytywny wpływ stwierdzono też w przypadku trądzika oraz fotodermatozy. Pomagają one w zmniejszeniu stanów zapalnych oraz przyspieszają gojenie się ran u osób poparzonych.

 Ze względu na swoje zdolności immunomodulacyjne i przeciwzapalne okazują się być pomocne w łagodzeniu symptomów astmy u osób dorosłych jak również w jej zapobieganiu u dzieci. Zmniejszają wrażliwość komórek płucnych na czynniki drażniące zawarte w dymie papierosowym

oraz zanieczyszczeniach środowiska, wywierając działanie ochronne w przypadku zapalenia oskrzeli oraz rozedmie płuc.

Dodatkowo wpływają na poprawę krążenia, wykazują korzystne działanie w wielu przewlekłych schorzeniach płuc.

Kwasy omega-3 działają prewencyjnie w przypadku chorób nowotworowych, szczególnie raka sutka, prostaty oraz raka okrężniczo-odbytniczego.

We wczesnych stadiach choroby kwasy EPA oraz DHA mogą spowolnić wzrost lub nawet spowodować zanikanie nowotworu oraz obniżyć ryzyko zgonu. W przypadku jednak zaawansowanych stadiów raka okrężnicy, w których nastąpiły już przerzuty, kwasy omega-3 mogą przyspieszać rozwój komórek nowotworowych w tkankach wątroby.

Szczególnie korzystne działanie wywierają kwasy omega-3 na zdrowie u kobiet. Podwyższony poziom trój glicerydów we krwi, występujący

przede wszystkim w wyniku terapii hormonalnej, prowadzi do wystąpienia chorób krążenia, czemu zapobiegają kwasy omega-3. Zwiększają

one również proporcje prostacyklin w porównaniu do tromboksanu, co polepsza ukrwienie macicy i może ułatwić zajście w ciążę u kobiet

mających problemy z bezpłodnością. Kwasy omega-3 spożywane podczas ciąży zmniejszają ryzyko przedwczesnego porodu, wydłużają

okres ciąży i zwiększają wagę noworodka oraz jego prawidłowy rozwój jak również pomagają w ułatwieniu porodu. Pomagać mogą również

w zapobieganiu stanu przedrzucawkowego, depresji poporodowej, problemom menopauzalnym, osteoporozie postmenopauzalnej oraz rakowi sutka. Kwasy omega-3 wspomagają proces odchudzania oraz wykazują korzystny wpływ w przypadku anoreksji. 

Kwasy omega-3 są absolutnie niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu oraz noworodka. Podczas ciąży, rozwijający się płód uzyskuje kwasy omegaa-3 bezpośrednio z organizmu matki, natomiast po urodzeniu z mleka matki. Najważniejszy okres, w którym następuje intensywne wykorzystanie DHA w rozwoju tkanki mózgowej oraz siatkówce oka ma miejsce w ostatnim trymestrze ciąży oraz w pierwszych trzech miesiącach po porodzie, jak również, chociaż wolniej, do drugiego roku życia, czyli do momentu zakończenia procesu rozwoju mózgu. Tak więc wystarczająco wysokie ilości kwasów omega-3 w diecie kobiety w okresie ciąży oraz karmienia piersią ma ogromne znaczenie u płodu oraz u nowonarodzonych dzieci na prawidłowy rozwój narządu wzroku oraz jego ostrość, jak również na właściwy rozwój układu nerwowego. Wiele badań potwierdziło,

że dieta bogata w kwasy omega-3 lub ich suplementacja poprawia u noworodków ich zdolności motoryczne i poznawcze, przyspiesza rozwój zdolności komunikowania się, wydłuża długość snu we wczesnym okresie niemowlęctwa, wpływa pozytywnie na podniesienie u dzieci ilorazu inteligencji oraz zapobiega wystąpieniu w późniejszym wieku wielu problemów w zachowaniu, takim jak wybuchy złości, zaburzenia snu, zaburzenia uwagi, nadmierna ruchliwość, jak również przyspiesza proces uczenia. Bogata w kwasy omega-3 dieta poprawia zdolności dzieci w nauce czytania, pisania oraz umiejętność skupienia uwagi.

Stwierdzono ponadto, że kwasy omega-3 obniżają ryzyko wystąpienia u dzieci alergii w późniejszym wieku. W przeciwieństwie do diety bogatej

w kwasy omega-3 dieta, która jest w nie uboga prowadzić może do wystąpienia u dzieci zaburzeń wzroku, zaburzeń poznawczych, problemów

w uczeniu się, agresywności zachowań oraz obniżonego poziomu inteligencji jak również wiąże się z takimi problemami jak dyspraksja, dysleksja oraz wieloma zaburzeniami psychiatrycznymi.

Niezbędne kwasy tłuszczowe odgrywają ogromną rolę na prawidłową pracę układu nerwowego. Zmiany poziomu niezbędnych kwasów tłuszczowych w błonkach synaptycznych mogą wpływać na pracę neuronów poprzez oddziaływanie na błony receptorów, kanały jonowe oraz funkcje enzymatyczne jak również wpływając na przekazywanie sygnałów wewnątrz i między komórkowych generowanych przez wtórne przekaźniki informacji, których prekursorami są długocząsteczkowe kwasy tłuszczowe. Ponadto wpływają one bezpośrednio na produkcję i uwalnianie niektórych neurotransmiterów, takich jak dopamina oraz serotonina. Kwasy omega-3 wspomagają przekazywanie neurotransmiterów związanych

ze stabilnością emocjonalną (np. serotoniny) oraz pozytywnymi emocjami (np. dopaminy). Kwasy omega-3 wykazują wiele korzystnych efektów prewencyjnych oraz terapeutycznych w przypadkach różnorodnych schorzeń na podłożu neuropsychiatrycznym, między innymi w chorobie Alzheimera, zaburzenia uwagi i nadmiernej ruchliwości, autyzmu, schizofrenii, stanów lękowych, agresywności zachowań, zaburzeń snu, gwałtownych zmian nastroju, alkoholizmu, syndromu chronicznego zmęczenia, dyskinezy, stwardnienia rozsianego, demencji, wielu odmian depresji oraz psychozy maniakalno-depresyjnej. Szczególnie obiecujące są wyniki użycia kwasów omega-3 w terapii depresji, gdzie zaobserwowano znaczną poprawę symptomów, takich jak gwałtowne zmiany nastroju, uczucie smutku, stany agresji, brak energii, apatia, stany lękowe, zaburzenia snu,

utrata libido oraz tendencje samobójcze. Nic więc dziwnego, że kwasy omega-3 ochrzczono mianem „morskiego Prozaku”. Na poprawę nastroju większy wpływ od DHA przejawia EPA. Kwasy omega-3 wykazały również skuteczność w przypadku bólów migrenowych. 

Na zakończenie warto jeszcze nadmienić korzystny wpływ kwasów omega-3 na poprawę pamięci, umiejętności skupiania uwagi, szybkości uczenia się, jak również zmniejszenia ryzyka demencji oraz prewencja jaskry i zwyrodnienia plamki oka.